TULUM İLE HORON

Geleneksel Tulum Horonları

Bir hemşeri düğününe veya eğlencesine gitmişseniz muhtemelen bir Rize, bir Çano, bir de Hemşin oynayıp, bir kız horonu ya da bir sabah horonu oynamadan dönersiniz. Oysaki onlarca kayde (oyun havası) ile birbirinden farklı horonlar oynamanız mümkündür. Bu yazıda, geleneksel tulum horonlarının gruplandırılması, oynanışı ve farklılık gösteren horonları anlatmaya çalışacağım.

Geleneksel tulum horonları genellikle üç bölümden oluşur. Bunlar; ellerin baş hizasında veya daha yukarıda tutulduğu “yukarı” bölümü, ellerin bel veya göğüs altı hizasında olduğu “savuş” bölümü ile ellerin salıverildiği ve turki (mani) söylenen “fora” bölümüdür.

Geleneksel tulum horonlarını temel olarak iki kategoriye ayırmak mümkündür. Horonlar, cinsiyet temelinde erkek horonları ve kız horonları olarak, oyun ritmi temelinde yavaş horonlar ve hızlı horonlar olarak gruplandırılabilirler.

Erkek horonları, erkek-kız birlikte oynanmayan dönemde yalnızca erkeklerce oynanan horonlardır. Erkek horonlarında, yukarı kısımda kollar mümkün olduğunca dik tutulmaya çalışılır. Kız horonlarına göre figürler daha keskindir, ritmi daha yavaştır.

Erkek horonu oynanabilecek 26 kayde vardır. Burada belirtilmesi gereken en önemli konu, her kaydenin farklı şekilde oynanan bir horonunun olmayışıdır. Erkek horonları içinde Abdi, Anço, Büyükdüz (Kaçkar), Çano (Eyüp Dayı), Eski Çano, Haliloğlu (Langaliman), Mamudoğlu, Tapeci, Seydioğlu, Büyükoğlu, Yeni Çano, Yali, Kemer, Uzun Kesik (Pilsuz), Sarhoş kaydeleri aynı figürlerle oynanır. Anzer, Çarişka, Ğvant, Hodeçur, Papilat kaydelerinin kendilerine özgü figürleri de vardır. Bir grup erkek horonu da Rize oyunlarıdır. Bunlar Rize, Sık Rize, Kaynaklı Rize, Abdinin Rizesi, Çinçiva Rizesi ve Polatın Rizesi kaydeleri ile oynanır. Bu oyunların ritmi daha hızlı, figürleri keskindir. Oynarken mümkün olduğunca titreyerek oynanır. Fakat bunlar içinde Abdinin  Rizesi ve Çinçiva Rizesi istisnadır,  düz horonlar gibi oynanır. Erkek horonlarının bazılarını sabah horonları olarak gruplandırılabilir. Sabah horonlarının ritmi yavaştır. Oynayanları dinlendirmek ve türki söylemek için oynatılır. Bu nedenle oyunun yukarı kısmında az kalınıp, çokça fora verilen horonlardır. Bu horonlar daha çok Büyükoğlu, Yali, Kemer kaydeleri ile oynanır.

Tablo 1: Erkek horonu oynanan kaydeler

Kız horonları geleneksel olarak kızların birlikte oynadığı horonlardır. Günümüzde erkeklerle birlikte oynanır. Tulumcu olmadığı zaman türki ile de oynanabilirler. Kız horonları savuş ağırlıklı oynanır. Eller yan tarafta salıverilmez, bel hizasında oynatılır. Ritmi erkek horonlarına göre daha hızlıdır.  Savuş kısmında “üç atlama” figürü eklenebilir. Turki, fora verilerek söylenebileceği gibi savuş kısmında da söylenebilir.

Kız horonu oynanabilecek, adı konulmuş 7 tane kayde vardır. Bunlar; Amlakit, Büyükoğlu, Kotuna, Ortaköy, Paakçur, Samistal, Tumas ve Cipoğlu kaydeleridir. Büyükoğlu kaydesi yavaş çalındığında erkek horonu olarak, hızlı çalındığında kız horonu olarak oynanabilir. Bunlarla birlikte savuşarak turki söylenebilen, adı konulmamış kaydeler ile de kız horonu oynanabilir.

Tablo 2: Kız horonu oynanan kaydeler

Geleneksel tulum horonlarını oyun ritmi temelinde yavaş ve hızlı horonlar olarak gruplandırmak mümkündür. Yukarıda anlatılan tüm erkek oyunları, yavaş oyunlar grubuna girer.

Hızlı oyunlar geleneksel olarak hem kızlar hem de erkekler tarafından oynanır. Bu horonlar beş kısımdan oluşur: yukarı, savuş, içeri vurma, sola düşme, fora. Hızlı horonların en ünlüsü Hemşindir. İki tane Hemşin kaydesi vardır. Birbirinden ayırt edebilmek için birine Yüksek Hemşin denilmiştir. Alika ve Kömurci kaydeleri Hemşin gibi oynanır. Hevek oynarken fora verilmez, sola düşüldüğünde turki söylenir. Bakoz ve Memedina oyunlarının kendilerine özgü figürleri de vardır. Çift Ayak horonunun sadece savuş ve sola düşme kısımları vardır, kendine özgü figürleri ile oynanır.

Tablo 3: Hızlı horon oynanan kaydeler