Yurtdışı Gurbetteki İşletme Adları
Geçmişte Çarlık Rusya’sının birçok şehrinde bugünkü Beyaz Rusya, Gürcistan, Estonya, Letonya, Litvanya, Moldova, Polonya, Rusya, Ukrayna gibi ülkelerde çeşitli isimler adı altında çoğunlukla pastacılık, fırıncılık ve de otelcilik faaliyetinde bulunan Hemşinliler, günümüzde de Türkiye'nin birçok şehrinde farklı isimlerle pastacılık ve fırıncılık faaliyetlerine başarı ile devam etmektedirler. Bunlardan Denizatı, Pasifik, Milka, Flamingo, Ançera, Peleki, Petek gibi sıra dışı ve yöre ile ilgili isimler yanında, İslamoğlu, Mahmutoğlu, Sırt, Reyhan gibi işletmenin hangi aileye ait olduğunu gösterir pastane adları akla ilk gelen bazı işletme adlarıdır. İşte tam da bu noktada bir soru gündeme gelmektedir. Acaba Çarlık Rusyası'ndaki fırın ve pastane adları nelerdi? İşletme sahipleri işletmelerinde hangi adları kullanmayı tercih ediyorlardı? Şimdi, yurtdışı gurbette ticari faaliyette bulunmuş ve bugüne kadar ki araştırmalar doğrultusunda fırın / pastane ve otel adı tespit edilebilmiş olan ailelere yer verelim.
Bosikoğulları
Çamlıhemşin ilçesinin Sırt Mahallesi'nden (Sırt Köyü) olan ailenin bugünkü soyadları Alemdar'dır. Ailenin Rusya gurbetçilerinden Bosikoğlu Nazım, bugünkü Ukrayna sınırlarında bulunan ve Rusça'da Rovno, Ukraynaca'da Rivne olarak ifade edilen şehirdeki Angora yani Ankara Pastanesi ve Fırını adı altında 1931 yıllarında ticari faaliyette bulunmuştur.
 |
| Bosikoğlu Nazım'ın Angora (Ankara) Pastanesi ve Fırını'ndan 1931 yılına ait bir görünüm. |
Çolakoğluları & Fazlıoğluları
Çamlıhemşin ilçesinin Yukarı Şimşirli (Kısmanmaliver) Köyü’nden olan Çolakoğlu ailesinin bugünkü soyadları Çolak olup, Fazlıoğlu ailesi ise Çamlıhemşin ilçesinin Aşağı Çamlıca Mahallesi’nden (Vice-i Sufla Köyü) olup aile üyelerinin bugünkü soyadları Arol ve Erol’dur. Ailenin yurtdışı gurbetçilerinden Hamdi Çolak tarafından 25 Nisan 1934 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk’e hitaben gönderilmiş olan ve Mesut Çolak tarafından ulaştırılan mektuptaki bilgiler ile Fazlıoğlu ailesinden Varşova’da yaşayan Yakup Erol’un elindeki fotoğraflar her iki ailenin Krakov şehri Florianskiej Sokağı'ndaki Türk Pastanesi adı altında ticari faaliyette bulunmuş olduklarını ortaya koymaktadır.
 |
| Krakow’daki Türk Pastanesi önündeki Hemşinliler Fazli-Oglu-Floriańska |
Çolakoğluları & Ofluoğluları & Şiniforoğluları
Üç ailenin ortak özelliği bugünkü Beyaz Rusya’nın başkenti Minsk şehrinde ticari faaliyette bulunmuş olmalarıdır. Bu ailelerden Ofluoğlu ailesi Çamlıhemşin ilçesinin Yukarı Vice (Vice-i Ulya) Köyü’nden olup, aile üyelerinin bugünkü soyadı Kuluhan, Oflu, Ofluoğlu ve Vural’dır. Şiniforoğlu ailesi Çamlıhemşin ilçesinin Sırt Mahallesi’nden (Sırt Köyü) olup aile üyelerinin bugünkü soyadı Şen ve Dalgıç’tır. Minsk şehrindeki İstanbul Pastanesi ve Fırını’nın tabelasında ismi H. Çolakov olarak ismi geçen kişinin ise hangi köyden olduğu tespit edilememiştir. Nitekim ilgili aile lakâbına Çamlıhemşin ilçesinin Yukarı Şimşirli (Kısmanmaliver) ve Yolkıyı (Küşüve) köylerinde rastlanmaktadır. Yolkıyı (Küşüve) Köyü Tumanoğlu ailesinden İdris Duman, Çolakoğlu ailesinden olup Ankara Samanpazarı’nda pastanesi (Karadeniz Pastanesi) olan Halit Ağa’nın Rusya gurbetçilerinden olduğunu belirtmiştir. Bu doğrultuda ilgili kişinin Yolkıyı (Küşüve) Köyü’nden de olabileceği ihtimal dahilindedir. Minsk şehrinin Zaharevskaya Caddesi’ndeki Konstantynopolska (İstanbul) Fırını ve Pastanesi’ni işletmiş olan bu üç aileden Çolakoğlu ailesinden H. Çolak’ın ve Ofluoğlu ailesinden Hüseyin Ahmet Efendi’nin pastane tabelasındaki yazıdan bu pastaneyi ortaklaşa olarak işletmiş oldukları anlaşılmaktadır. Aynı pastaneye ait bir başka kartpostaldaki tabelada ise bu pastanenin, ismi tam olarak tespit edilemeyen Sırt Mahallesi’nden (Sırt Köyü) Şiniforoğlu H. M. tarafından işletilmiş olduğu anlaşılmaktadır.
 |
 |
 |
|
Fotoğraftaki İstanbul Fırını ve Pastanesi’nin tabelasından ilgili yerin Ofluoğlu ve Çolakoğlu aileleri tarafından işletilmiş olduğu anlaşılmaktadır. |
İstanbul Fırını ve Pastanesi tabelasının yakından görünümü. Tabelada A. (Ahmet), G. (Hüseyin) Oflu ve H. Çolakov isimlerine tuğra ve Ayyıldız figürleriyle birlikte yer verilmiştir. | Fotoğraftaki İstanbul Fırını ve Pastanesi’nin tabelasından ilgili yerin bir dönem Şiniforoğlu ailesi tarafından işletilmiş olduğu anlaşılmaktadır. |
Firiloğluları
Çamlıhemşin ilçesinin Ülkü (Mollaveys) Köyü'nden olan ailenin bugünkü soyadları Gülseven'dir. Ailenin Rusya gurbetçilerinden olan Kasım Efendi’nin Ukrayna’nın Dnipropetrovsk (Ekaterinoslav) şehrinde ticari faaliyette bulunmuş burada Şevçenka / Şevçenko Sokağı 36 numarada günümüzde Prihodko Evi olarak ismi geçen binada Simferepol Oteli’ni işletmiştir. Aile üyelerinden Tülay Gülseven babaannesinden Firilov adlı bir fırının da bu şehirde bulunduğunu duymuş olduğunu belirtmiştir. Nitekim 1913 yılında Dnipropetrovsk şehrinde ticari faaliyette bulunanlar ile ilgili bir kitaptaki pastaneler başlığı altında aileye ait bir pastanenin kaydına yer verilmiştir.
 |
 |
| Firiloğlu Kasım Efendi’nin bir zamanlar Dnipropetrovsk şehrinde işletmiş olduğu otelin bulunduğu binadan görünüm. | Firiloğlu Kasım Efendi’nin bir zamanlar Dnipropetrovsk şehrinde işletmiş olduğu otelin bulunduğu binadan görünüm. |
Gülapoğluları
Çamlıhemşin ilçesinin Ortan Köyü'nde ve Konaklar Mahallesi'nde (Çelina mevkii) bulunan ailenin bugünkü soyadları Atakcan, Gülay, Güler, Güllap, Gülaboğlu, Gülapoğlu, Güllapoğlu, Gültan, Ortan ve Yamantürk'tür. Ortan Köyü Gülapoğlu ailesi Mollalar kolundan Şerif Ağa'nın çalışanlar ile birlikte bugünkü Polonya topraklarında bulunan Suwalki şehrinde işletmiş olduğu Pilsudskiego Sokağı'ndaki dükkânın önünde 1898 yılında çektirmiş olduğu fotoğraftaki tabelada da Rusça ve Lehçe dillerinde İstanbul (Konstantynopolska) Fırını ve Pastanesi yazmaktadır. Bu pastanenin bulunduğu bina bugün de ayakta durmakta, ilgili yer kitapçı dükkânı olarak faaliyete devam etmektedir.
Suwalki şehrinde yaşayan Türkolog Yasemin Anastazja Çetiner 17 Mart 2006 tarihinde göndermiş olduğu bir mektupta ise Suwalki şehrinde yaşamakta olan 86 yaşındaki Aleksander Pietraszewski ile görüştüğünü onun Kosciuszki Sokağı'ndaki "Gülap Pastanesi"ni hatırladığını belirtmiştir. Nitekim Polonya’daki Türkler ile ilgili araştırmalarda bulunan Andrej Kapron’un vermiş olduğu bilgilere göre I. Dünya Savaşı sonrasındaki dönemde bu şehirde ticari faaliyette bulunan bir grup Hemşinlinin isimleri geçmektedir.
 |
| Gülapoğlu Şerif Ağa’ya ait İstanbul Fırını ve Pastanesi’nin fotoğrafı |
Ailemizden Atilla Güler aracılığıyla edinilen bir kartpostalın ise Konaklar Mahallesi (Makrevis Köyü) Çelina mevkiindeki Gülapoğlu ailesi ile ilgili olduğu tespit edilmiştir. Kartpostaldaki bilgilerden ilgili pastanenin adının Kemer ve sahibinin Yu. İ. Gülapoğlu'na ait olduğu ve Kırım'ın Aluşta şehrinde bulunduğu ve kartpostalın Suwalki şehrindeki Gülapoğlu Şerif Ağa'ya gönderilmiş olduğu tespit edilmiştir. Nitekim Gülapoğlu ailesi Koçiler kolundan Mustafa Gülay Gülapoğlu Yusuf ile İbrahim’in Kırım’da ortak pastane işlettiklerini belirtmiştir. Muhtemelen bu pastane de bu kişilere ait olmalıdır.
 |
| Kırım’ın Aluşta şehrindeki Kemer Pastanesi’nin bir fotoğrafı. Pastane tabelasında Yu. İ (Yusuf İbrahim) Kulabova ismine verilmiştir. |
Odabaşoğluları & Pirimoğluları & Reyhanoğluları
Odabaşoğlu ailesi Çamlıhemşin ilçesinin Yukarı Şimşirli (Kısmanmaliver) Köyü'nden olup ailenin bugünkü soyadı Odabaş, Pirimoğlu ailesi Pazar'ın (Atina) Ortayol (Meleskur) Köyü'nden olup ailenin bugünkü soyadı Pirim, Reyhanoğlu ailesi ise Çamlıhemşin ilçesinin Yukarı Vice (Vice-i Ulya) Köyü'nden olup aile üyelerinin bugünkü soyadları Reyhan'dır. Bu üç aile ile ilgili bilgiler tümüyle ele alındığında eldeki belgelerden bu ailelerin gerek I. Dünya Savaşı'nda gerekse I. Dünya Savaşı sonrasında Polonya'nın Varşova şehrinde ortaklaşa ticari faaliyette bulundukları tespit edilmiştir. Nitekim 6 Kasım 1915 tarihinde Odabaşoğlu Süleyman'ın oğlu Mehmet ve Reyhanoğlu Hüseyin Hüsnü, Varşova'nın Marszalkowska Caddesi 107 numarada bulunan dükkâna I. Dünya Savaşı nedeniyle Rus Hükümetince el konulduğunu ve zararlarının karşılanması isteğini belirten bir dilekçeyi Osmanlı hükümetine vermişlerdir. 1938 - 1939 Varşova telefon defterinde pastaneler ve kahvehaneler başlığı altında ise yine aynı adres ile ilgili olarak Bosfor (Boğaz) adlı işletmenin ismine yer verilmiştir. Bosfor adlı işletmenin ismine yine aynı defterde Nowy Swiat Caddesi’nde de rastlanmaktadır ve ilgili işletmenin Pirimoğlu Mustafa Efendi tarafından işletilmiş olduğu belirtmektedir. Tüm bu bilgilerden bu işletmenin hem I. Dünya Savaşı (1914 - 1918) öncesindeki dönemde hem de II. Dünya Savaşı (1939 - 1945) yıllarında işletilmiş olduğu anlaşılmaktadır.
 |
1938 - 1939 Varşova telefon defterinin 86. sayfasında Marszalkowska Caddesi 107 ve Nowy Swiat Caddesi 37 numaralı adreslerde Bosfor (Boğaz) Pastanesi ve Fırını’nın Pirimoğlu Mustafa Efendi tarafından işletilmiş olduğu belirtilmektedir. |
 |
1938 - 1939 Varşova telefon defterinin 37. sayfasındaki pastaneler ve kahvehaneler başlığı altında Marszalkowska Caddesi’ndeki Bosfor (Boğaz) Pastanesi ve Fırını’na yer verilmiştir. |
 |
| 6 Kasım 1915 tarihinde Odabaşoğlu Süleyman'ın oğlu Mehmet ve Reyhanoğlu Hüseyin Hüsnü tarafından Osmanlı Hükümetine verilen dilekçeden görünüm. |
Tarakçıoğluları
Çamlıhemşin ilçesinin Konaklar Mahallesi'nden (Makrevis Köyü) olan ailenin bugünkü soyadları Tarakçı'dır. Ailenin Ankara'da işletmekte olduğu pastanelerden birisi olan Funda Pastanesi'nin internet sitesindeki bilgilerde aileden İsmail, Yunus, Tevfik ve Mehmet Ali Tarakçı kardeşlerin bugünkü yakın döneme kadar Ukrayna, bugünkü Rusya topraklarındaki Yalta şehrinde Vatan ve Dilber adlı işletmelerin sahibi oldukları belirtilmiştir.
 |
| Tarakçıoğlu ailesinin bir zamanlar Yalta şehrinde işletmiş olduğu pastaneden bir görünüm. |
 |
| Tarakçıoğlu ailesinin bir zamanlar Yalta şehrinde işletmiş olduğu pastaneden bir görünüm. |
İşletme adlarının aile aile ele alındığı üst kısımdaki tüm bu bilgiler doğrultusunda günümüze kadar ortaya çıkan belge, kartpostal ve fotoğraflardan işletme adlarının Angora (Ankara), Bosfor (Boğaz), Dilber, Firilov, Simferepol, Konstantynopolska (İstanbul), Turecka (Türk) ve Vatan olduğu tespit edilebilmiştir. Bunun yanında gerek kayıtlarda gerekse fotoğraflarda işletme adı yine Konstantynopolska (İstanbul) veya Turecka (Türk) olarak karşılaşılan ancak hangi aile ile ilgili olduğu veya ilgili işletmenin bölgedeki bir aile tarafından işletilip işletilmediği tespit edilemeyen kimi kayıtlara da rastlanmıştır.
Yine yapılan araştırmalar sonucunda yurtdışı gurbette ticari faaliyette bulunulan binanın veya ilgili işletmenin hangi aileye ait olduğu tespit edilip işletmenin adının tespit edilemediği kimi durumlarla da karşılaşılmıştır.
 |
İlgili kayıtta 1911 yılında Kiev’de faaliyet gösteren “Konstantynopolska (İstanbul) Pastanesi’nin” bulunduğu yerlerin adreslerine yer verilmiştir. |
1938 - 1939 Varşova telefon defterinin 37. sayfasındaki pastaneler ve kahvehaneler başlığı altında Targowa Sokağı 68 numarada Türk Fırını ve Pastanesi adlı işletmeye yer verilmiş olup, ilgili işletmenin bölge ile bağlantılı olup olmadığı tespit edilememiştir.
1938 - 1939 Varşova telefon defterinde ismi geçen kişilerin soyadlarına göre indekslenmiş bölümündeki 306 / 256. sayfasında Türk Fırını ve Pastanesi’ne ait bir başka kayda yer verilmiştir.
 |
| Polonya’daki Türkler ile ilgili olarak araştırma yapan Andrej Kapron’un tespit etmiş olduğu bilgilere göre 1932 - 1936 yılları arasında Çamlıhemşin ilçesinin Mikrun Kavak Köyü’nden Bozacıoğlu Hasan, Konaklar Mahallesi (Makrevis Köyü) Gülapoğlu ailesi Selimler kolundan Halil Efendi ve Topluca (Sano) Köyü’nden olduğu tahmin edilen Aydınoğlu, Badoğlu, Çedoğlu, Kestioğlu ve yine aynı ilçeden olduğu düşünülen Reyhanoğlu, Seydioğlu, Uzunalioğlu gibi aileler Polonya’nın Lublin şehrinde ticari faaliyette bulunmuşlardır. 1938 yılına ait bu fotoğraf Lublin şehri Świętoduska Sokağı 10 adresindeki Türk Fırını ve Pastanesi’ne ait bir fotoğraftır. |
İşletme adlarının bulunduğu bölümlerde dikkat çeken bir nokta, bu bölümlerde Ayyıldız işaretlerine sıklıkla rastlanmasıdır. Nitekim Ayyıldız işaretine Bosikoğlu Nazım'ın Rivne şehrindeki Angora (Ankara) Pastanesi'nde, Çolakoğlu, Ofluoğlu, Şiniforoğlu ailesi tarafından Minsk şehrinde işletilen Konstantynopolska (İstanbul) Fırını ve Pastanesi”nde, Gülapoğlu ailesinin Aluşta şehrindeki Kemer Pastanesi’nde rastlanmaktadır. İşletme tabelalarında rastlanılan bir diğer motif de tuğra motifidir. Nitekim bu motife de yine Minsk’teki Konstantynopolska (İstanbul) Fırını ve Pastanesi’nde rastlanmaktadır. İşletme tabelalılarında dikkat çeken bir diğer nokta kimi işletme sahiplerinin isimlerine Rusça olarak yer verilmiş olmasıdır. Çolakov, Firilov, Kulabov bu duruma birkaç örnek oluşturmaktadır.
Kaynak: Çamlıhemşin Dergisi 5. sayı Sayfa; 68
