FURTUNA DERESİNİN DOĞAL ÇİÇEK BAHÇELERİ

Furtuna^[1] Deresi'nin Doğal Çiçek Bahçeleri

Benden "Fırtına havzasının bitki çeşitliliğini açıklayan" bir yazı istendiğinde iki sebepten dolayı kara kara düşünmeye başladım. Birincisi; hep yazma özürlü oluşum gibi kişisel bir nedendi. İkincisi ise; Furtuna Deresi'nin bitkisel çeşitliliğinin hangi birini "iki A4 sayfasında" anlatsam diye kaygılanmam idi. Sonuç olarak; bir sürü güzellikten birisini anlatmayı düşündüm ve Furtuna Deresi havzasında yaklaşık 1800 m ile 2500 m rakımlar arasında yayılan ve bizim çalışmalarımız sırasında "doğal çiçek bahçeleri" diye adlandırdığımız bitki örtüsünü hakkında bu çok kısa yazıyı hazırladım.

Önce bu doğal çiçek bahçelerinin bulunduğu yerleri tarif edelim. Aslında bu doğal bahçeler, Furtuna Havzasında oldukça yaygındır. Orman ile yüksek dağ çayırlıklarının arasındaki geçiş bölgesinde, yani orman-dağ geçiş kesiminde bulunurlar. Doğal çiçek bahçeleri, ormanın bitmeye başladığı veya ağaç boylarının kısalıp yer yer açıklıkların ve kumar çalılıklarının ve moşiluklerin hâkim olmaya başladıkları alanlar ile biraz daha yükseklere doğru dağ kumarının (Rhododendron caucasicum) baskın olduğu veya açıklıklarındaki alanlarda yer alırlar.

Bence en önemli özellikleri, dar alanlarda barındırdıkları bitki çeşitliliğidir. Bunun daha önemlisi ise, bu alanlarda bulunan bitkilerin çoğunun gösterişli ve güzel çiçeklere sahip olmasıdır. Doğal çiçek bahçelerindeki örneklik alan çalışmalarımızda, tespit ettiğimiz yaklaşık 100 civarında bitki türünün ev bahçelerinde kullanılabilecek nitelikte güzel çiçekleri vardı. Zaten bu sebeple bu alanları "doğal çiçek bahçeleri" diye nitelemeyi uygun bulduk.

Dactylorhiza euxina	Geranium davisianum	Hemsin Zambağı,(Lilium Ponticum)

İçlerinde neler mi var? En başta kumarları belirtebiliriz. Bu kesimin aşağı bölümlerinde kumar (kara kumar, Rhododendron ponticum) hakimken yukarılara doğru dağ kumarı (Rhododendron caucasicum) baskın duruma geçer. İkisinin arasında da yer yer melez kumar (Rhododendron x sochadzeae) ve eğriçiçeği (zifin, Rhododendron luteum) bulunur. Pembe, mor, krem beyazı ve sarı çiçekleriyle kumarlar doğal çiçek bahçelerini rengarenk bezerler. Bunların arasında baharda beyaz çiçekleri, güzün kırmızı meyveleriyle çencği çalısı (yabani üvez, Sorbus aucuparia); moşi (süpürgeluk, Betula medwedewii); söğüt türleri (Salix) ve titrek kavak (Populus tremula) ve yayla peliti (Quercus pontica) ile bodurlaşmış gürgen (kayın, Fagus orientalis) yer alır. Moşilerle, yayla peliti ve gürgen yer yer kumarların yerine hâkim duruma geçer. Tabii özellikle dere boylarında yer alan kezelağaci (kızılağaç, Alnus glutinosa) unutmamalıyız.

Paeonia wittmanniana yerel adı gagaç	Rubus idaeus yerel adı kermezi coh, ahududu	Vacinium myrtillus yerel adı hencoyik

Otsu türlere gelince hangi birini sayalım ki? Gagaç'tan (ayıgülü, şakayık, Paeonia wittmanniana) başlayalım mı? Açık sarı kocaman taçyaprakları ve alayi (pembe-mor) dişi ve erkek organlarıyla bezenmiş çiçekler. Sarı ile kavuniçi arasındaki gösterişli çiçekleriyle Hemşin zambağı (Lilium ponticum). Beyaz çiçekli bir tür dağ sahlebi (Traunsteinera spherica). En az 6 tür iğnelik (Geranium psilostemon, G. platypetalum, G. lazicum, G. sylvaticum, G. davisianum, G. ibericum ve diğer iğnelik türleri); çok sayıda çıngırak otu (çançiçeği, Campanula lactiflora, C. latifolia, C. collina, C. olympica, C. aucheri ve diğerleri); Pedicularis türleri (maalesef Türkçe ismi bilinmiyor; P. atropurpurea, P. comosa, P. wilhelmsiana, P. pontica gibi); düğün çiçekleri (Ranunculus türleri); değişik sahlep türleri (Dactylorhiza urvilleana, D. pontica, Gymnadenia conopsea, Coenoglossum viride gibi); başta çayçiçeği (kekik, Thymus praecox) ve Stachys macrantha (maalesef Türkçe adını derleyemedim) olmak üzere çok sayıda Ballıbabagiller üyesi tür; dağlahanası (Polygonum bistorta subsp. carneum); dağ hıyarı (Cerastium dahuricum) ve akrabaları (Cerastium lazicum gibi); damkorukları (Sedum türleri) taşkıranlar (Saxifraga türleri) ve daha birçokları güzelliği tamamlar. Elbette birçok eğrelti türünün de bu yeşillik ve renk cümbüşündeki yerini ihmal etmemek gerekir.

Doğal çiçek bahçelerini, yazının başında da belirttiğim gibi, Furtuna Havzası'nın 1800 ilâ 2500 m rakımlar arasındaki her deresinde görmek mümkün. Ama benim şimdiye kadar gezebilmiş olduğum yerler itibariyle Kale-i Balâ ve Varoş (Yazlık) çevresi; Kale-i Balâ ile Hemşin Ortaköy (Orta yayla) arası, Elevit çevresi, Amlakit çevresi (Parçovit, Yukarı Amlakit [Kotençur], Keşyataği, Tatardağı, Hardumali, Kaler arası ve yayla ile Arkovit arası), Aşağı ve Yukarı Kavrun arası, Yukarı Kavrun ile Çengnevit arası, Yukarı Kavrun ile Pornag ve Çoovit arası, Ceymakçur Deresi, Aşağı ve Yukarı Kaçkar yaylaları arasında doğal çiçek bahçelerini gezip görebilirsiniz. Bunun dışında Parakçur ve Avusor dereleri, daha doğuda İçhem (Zigem; Tunca ve Durak) derelerinin yukarı kesimlerinde de böyle yerlerin varlığı aşikârdır.

Dilerim siz okuyucular bu güzellikleri görüp yaşayabilirsiniz...

^[1] Yeri gelmişken hemen belirtmeliyim ki şimdilerde "Fırtına Deresi" diye geçen havzanın doğru ismi "Furtuna Deresi"dir. Bu hem yöresel ağza uygun doğru telâffuzdur hem de eski haritalarda bile deremizin ismi "Furtuna" diye geçmektedir. Dolayısıyla bu yazıda böyle kullanılmıştır.
*Bu yazı Doğa Karadeniz Dergisinde de yayınlanmıştır.

Kaynak; Çamlıhemşin Dergisi 1. Sayı Sayfa; 56