DÜNYANIN TULUMU

DÜNYADA TULUM!

Tulum, bölgemizin ana unsurlarından biridir ancak; yöre dışında tulumu görenler İskoç Gaydası olarak adlandırmaktadır. Bu durum son yıllarda tulumun popüler müzikte kullanılmaya başlanması ile bir miktar değişse de çoğunluk hala yanlış bilgiye sahiptir. En başta söyleyelim: Gayda İskoçların değil, Makedonların çalgısıdır. Bu yazıda dünyadaki tulum çeşitleri, yapıları ve kendi tulumumuzla olan farklılıkları ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Tulum, dünyada 40’tan fazla çeşit üflemeli çalgıyı kapsayan bir ailenin mensubudur. Günümüzde Kuzey Afrika, Balkanlar ve Avrupa’nın tamamına yayılmıştır.

Dünyadaki tulumlar ilk bakışta bir torba ve ona ekli çubuklar görünümündedir. İncelendiğinde ise temel olarak beş kısımdan oluştuğu görülür.

1. Hava geçirmeyen deri torba ve onu kaplayan bir bez (bag and cover)
2. Melodilerin elde edildiği çubuk (chanter)
3. Tiz dem çubuğu (tenor drone)
4. Bas dem çubuğu (bass drone)
5. Üfleme çubuğu (blowpipe)

Melodi çubuğu içinde Sipsi (veya çibun) benzeri düdük ve üzerinde delikler vardır. Tiz ve bas dem tutmaya yarayan çubukların içinde düdükleri ve kayarak akord etmeye yarayan eklemleri bulunur. Üfleme çubuğu ise; bir ucunda tek yönlü valf olan delikli bir borudur.

Diğer ülkelerde çalınan tulumlar, melodi ve dem çubuklarının hem sayıca hem de şekil olarak varyasyonlarından oluşmuştur. Bunlara ek olarak, melodi çubuğu yerine bir tür klavye sistemi kullananlar veya hava sağlamak için körük kullanan çalgılar da geliştirilmiştir.

Bütün tulumların çalma prensibi aynıdır. Üflenerek torbası doldurulur. Depolanan hava, tulum çalan kişi nefes alırken melodi ve dem çubuklarına sürekli hava gitmesi için kullanılır. Melodi çubuğundan geçen hava, düdüklerin ses üretmesini ve delikler sayesinde ezgilerin oluşmasını sağlar.

Bizim tulumumuz (Pontik Tulum), kendi türleri içinde en ilkel yapıda olanıdır. Tulum, Dudula (ağızlık), Torba (Gövde veya Post), ve Nav olmak üzere üç kısımdan oluşur. Dudula kısmı; tulumun deriden yapılan torba kısmına hava göndermeye yarayan bölümdür. Torba kısmı ise; hava depolamaya yarar ve koltuk altından bastırılarak nav kısmına sürekli hava gitmesini sağlar. Nav ise; Analık ve Dillik adı verilen bölümleri taşıyan; sesin elde edildiği ve ezgilerin çalındığı kısımdır.

Dünyada tulum köylü ve avam çalgısı olarak ortaya çıkmıştır. Kutlama ve eğlencelerin yanı sıra savaş meydanlarından kraliyet bandolarına kadar birçok alanda yer bulmuştur. Antik dönemlerden günümüze kadar gelmiş; dünyaya yayılmış, nefes nefese varlığını sürdürmektedir.

Ülkemizde tulum artık tanındı ve bağlı olduğu topraklardan çok uzaklara bile sesini duyurabiliyor. Horon halkasından çıkıp stüdyolara, konser salonlarına, senfoni orkestralarına girdi. Ama şu durumu da gözden kaçırmamak gerekir: Tulumun sesi mikrofonlarla daha da yükselirken, yüzyıllık ezgiler sessizce yok oluyor.

[*] http://www.hotpipes.com/main.html

Çeşitliliği hakkında bir fikir vermesi amacıyla aşağıdaki tabloda 18 ülkede çalınan 30 ayrı çeşit enstrümanın listesi verilmiştir.

BOHEMIAN BOCK ÇEK	GRANDE CORNEMUSE FRANSA	KABA GAIDA - BULGARİSTAN	SURDULINA or ZAMPOGNA-İTALYA	.NORTHUMBRIAN SMALLPIPE - Kuzeydoğu İngiltere

CHEVRETTE- FRANSA	GAITA GALLEGA - İSPANYA	GAJDY - SIRBİSTAN	CHIARAMEDDA (ZAMPOGNA) - İTALYA	BINIOU KOZ (& BOMBARDE) - FRANSA

PIOB UILLEANN - İRLANDA	DUDA - MACARİSTAN	TULUM	DUDELSACK - ALMANYA-AVUSTURYA

ZAMPOGNA de SCAPOLI İTALYA	GREAT HIGHLAND İSKOÇYA	KABA GAIDA - BULGARİSTAN	NORTHUMBRIAN SMALLPIPE - İNGİLTERE	DUDA- POLONYA	SURLE- SIRBİSTAN

SACKPIPE - iSVİÇRE	UILLEANN PIPE in D.İRLANDA	SLASKI GAJDY - POLONYA	CABRETTE - FRANSA	MUSETTE de COUR -FRANSA

ZUKRA TUNUS	LOWLAND SCOTS' - İNGİLTERE İSKOÇYA SINIRI	GRAN ZAMPOGNA - İTALYA	DIPLE - CROATIA	KOZA - POLONYA