“TULUM SESİNE DALDIM”
“Yaşamı ve müziği karikatürize edilmiş bir yörenin dertli çalgısıdır ‘Tulum’. Dağlarda güneş duası eden bir halkın ömrünün fon müziğidir. Yıllarca İskoç gaydası sanıldı. Oysaki, hep bu ülkenin çalgısıydı. Bugün artık tanındı ve bağlı olduğu topraklardan çok uzaklara bile sesini duyurabiliyor. Fakat halkından alınıp farklı kalıplara dökülen yüzyıllık ezgiler sessizce yok oluyor. Yöresel tatların, motiflerin, ezgilerin yok olmaya başladığı, küreselleşen bir dünyada; geleneksel tulumcuların müzisyenlere dönüştüğü bir dönemde bu dönüşümün tanıklığını yapmış üstatlarla tulumun, tulumcunun durumu ortaya konmaya çalışılıyor.”
Yukarıdaki ifadeler 2009 yılında Ankara’da gerçekleştirilen “Ver Tulumun Hakkını” söyleşinin çağrı metninden alıntıdır. O yıl, geleneksel tulum ezgileri ve horonlardaki değişim “yozlaşma”, Ankara Vartevoru, Yerdumanı ve ÇAHEV Gençlik sivil oluşumlarını harekete geçirmiş, sonraki nesillere doğru ezgileri (kaide) ve bilgileri bırakabilmek amacıyla 14 Kasım 2009 yılında Ankara Bahar Otelinde değişik şehirlerden davet edilen dönemin tulum üstatları ve tulum kültürün yaşamasına emek veren tulumcularla önce tulum kaidelerinin listesi yapılmaya çalışılmış, ilerleyen saatlerde bunun yeterli olmayacağı düşünülerek o günün şartlarında ses ve video kaydı alınmıştır. 15 Kasım günü İnşaat Mühendisleri Odası’nda yapılan söyleşi öncesinde orijinal isimleri belirlenmeye çalışılan kaideler katılımcılara sunulmuştur. Söyleşide üstatların tulumculuk serüvenleri, bu işin zorlukları, gelinen noktadaki durum keyifli anlatımlarla paylaşılmıştır.
 |
 |
 |
| 2009 VER TULUMUN HAKKINI SÖYLEŞİSİ | 2014 TULUMCU HEYKELİ | 20187 TULUM VE HORON KURULTAYI |
Tulum ve tulumcunun Hemşin kültürünün çok önemli bir parçası, hatta simgelerinden biri olduğu düşünülerek Belediye, STK’lar ve vatandaş iş birliği ile Çamlıhemşin ilçesine bir tulumcu heykelinin yapılması için harekete geçilmiş ve Heykeltıraş Kadir Genç tarafından 2014 yılında bu gün mevcut olan Tulumcu heykeli yapılmıştır.
Çamlıhemşin Derneği, Çamlıhemşin Hemşin Vakfı ve Trabzon Üniversitesi ortak çalışması ile Prof. Dr. Abdullah Akat öncülüğünde, 2018 yılında geleneksel tulum ezgilerinin çalınışları ve adlandırılması üzerinde ortaklaşılamamış ve eksik kalan hususların tamamlanması ve daha gelişmiş ses ve görüntü kayıtları ile belgelenmesi amacıyla iki gün süren “Tulum ve Horon Kurultayı” yapılmıştır.
Detaylarını yazının devamın da okuyabileceğiniz Kurultay da bir detay olarak Avusturya’dan davet edilen Prof. Ulrich Morgenstern’in kendi imal ettiği bir tulum çeşidi ile açılışın yapıldığı sunumlarda birçok konuşmacı tulumun tarihçesini, dünyada dağılımını, gelişimini ve sorunlarını konuşup tartıştıklarını ve Tulumcu Heykeli altında çektirdikleri bir fotoğrafla kurultayı bitirdiklerini söyleyebiliriz.
Bu aşamadan sonra Hüseyin Reyhan, Nihat Ataman, Metin Gültan, Murat Atacan ve Mehmet Demirci eşliğinde yapılan çalışmalar ile haftalarca tespit edilen bütün kaideler üzerinde çalışılmış ve Stüdyo öncesi kayıtlara alınmıştır. 2019 yılında Trabzon Üniversitesi Devlet Konservatuarı stüdyosunda parçaların, aynı zamanda tulum yapımcısı da olan Engin Durmuş icrası ile kayıt çalışmaları yapılmış ve 44 Horon parçası (Açık kapalı 48 parça) ile 18 uzun hava ve yol havası kayıt altına alınmıştır.
Çalışmaların bir kitap haline getirilmesi için yapılan çalışmalarda ise Çamlıhemşin Derneği, Çamlıhemşin Hemşin Vakfı yanlarına Rize Dernekleri Federasyonunu da alarak önce Prof. Dr. Abdullah Akat’ın Ankara da “Tulumun tarihçesi ve yapısal özellikleri” üzerine bir sunum ve söyleşisi organize edilmiş, sonrasında oluşturulan bir ekip ile Tulum kitabının alt yapısı çalışmaları başlatılmıştır.
ÇAMLIHEMŞİNDE TULUM VE HORON KURULTAYININ DETAYLARI…
TULUM VE HORON KURULTAYI; Çamlıhemşin Eğitim ve Kültür Derneği, Çamlıhemşin Hemşin Vakfı ve İstanbul Hemşinliler Derneği ile beraber Çamlıhemşin de bir yapıldı.
Detaylarını aşağıda bulacağınız bu etkinliğin gerçekleşmesinde katkıları olan birkaç ismi zikretmeden geçmek olmaz. Numan Devrim, Ertan Uysal, Gürsel Alnıaçık ve Soner Güner’in katkıları bu kurultayın gerçekleşmesinde çok önemlidir. Kendilerine çok teşekkür ediyoruz.
KAİDE ÇALIŞMALARI…
İlk gün çalışma konusu tamamen tulum kaideleri üzerineydi. Tulum kaideleri üzerinde isimleri netleştirebilmek açısından otorite olabilecek Tulumcu, Tulum imalatçıları ve Horonculardan oluşan bir üst kurul oluşturuldu. Atabir Okumuşoğlu, Dindar Güner, Hızır Canbaz, Hüseyin Reyhan, Mahmut Turan, Osman Turan, Refah Veziroğlu, Remzi Bekar, Süleyman Serin, Şükrü Parlak, Varol Taşer, Yaşar Çelik, Yaşar Çorbacı, Yusuf Turan’dan oluşan bu listeye Mustafa Gökay Ferah ve Filiz İlkay Balta da eşlik etmişlerdir.
 |
| KAİDE ÇALIŞMALARI |
Kaide çalışmalarına ise Uğur Yazıcı, Hasan Ali Ferah ve Engin Durmuşoğlu tulumları ile eşlik etmişlerdir.
Nihat Ataman ve Abdullah Akat’ın moderatörlüğünde yapılan kayıt altına alma çalışmaları sabah saat 10:00 başlamış ve akşam saat 19:00 a kadar devam etmiştir.
Oldukça hararetli geçen kaide ve isimlerinin netleşmesi çalışmalarında açık ve kapalı çalınan 48 adet kaide kayıt altına alınmıştır.
KURULTAY…
Ertesi gün yapılan açılışın ardından Yaşar Çelik bu gün anısına yazdığı şiirini okumuştur.
 |
| YAŞAR ÇELİK ŞİİRİNİ OKURKEN |
SEVENİ AĞLATIR, SİHİRLİ SESİN
Çal kardeşim çal ki, Yürek kaynasın
Eller kenetlensin, Dizler oynasın
Fora gel Türküde, Yer Gök İnlesin
Bizi tanımayan, Seni ne Bilsin
Seveni Büyüler, Sihirli sesin
Yol havası çalsan, Yollar Tükenir
Gelin çıkarırsın, Gözler Islanır
Tabancalar Patlar, Sana Seslenir
Anane Bilmeyen, Seni ne bilsin
Seveni Büyüler, Sihirli sesin
Navdan çıkan Seda, Hoş gelir bize
İster Papilat çal, İstersen Rize
Gençlerin Verince, Omuz Omuze
Horon oynamayan, Seni ne Bilsin
Seveni Büyüler, Sihirli sesin
Gelsun mi, Gelsun mi, Bağırıyorlar
Aha Ahha Diye, Ne Soyluyorlar
Horoncuyu Zaten, Dinlemiyorlar
Tarihi bilmeyen, Seni ne bilsin
Seveni Büyüler, Sihirli sesin
Yorgunum, Sen çal da, Türkü söyleyim
Az da olsa Dertlerimi, Dökeyim
Bir yer verin, Şuracığa Çökeyim
Edep bilmeyenler, Seni ne bilsin
Seveni Ağlatır, Sihirli Sesin.
 |
| Ulrich Morgenstern |
Şiirin ardından kurultayda ilk konuşmacı Nihat Ataman, O zaman Trabzon Üniversitesi Devlet Konservatuar Müdürü olan Prof.Dr. Abdullah Akat, Hızır Canbaz, Avusturya Viyana Üniversitesi Konservatuar Bölümü öğretim üyesi ve gayda sanatçısı Prof. Dr. Ulrich Morgenstern, Mustafa Gökay Ferah, Mahmut Turan, Tulumcu belgeselinin yapımcısı Murat Aksoy, Remzi Bekar, Dindar Güner, Yaşar Çorbacı, Varol Taşer, Yaşar Çelik, Hüseyin Reyhan, Mahmut Turan, Uğur Yazıcı, Süleyman Serin, Şahsena Şahin , ilk kadın tulumcu olarak Filiz İlkay Balta ve online olarak Selim Tarım görüşlerini bildirdiler.
Kaynak; Çamlıhemşin Dergisi 6. Sayı Sayfa; 12
