Tarihi Belgelerle BAŞ HEMŞİN

Baş Hemşin…

Hemşinli denilen halkın atalarının Kaçkar Dağlarının derin vadileri arasına serpiştirilmiş irili ufaklı köylere sonradan gelerek yerleştikleri hemen herkesin kabul ettiği bir vakadır. Rivayet odur ki; Hemşinlilerin ataları ilk olarak Tahpur yaylasına ve onun hemen aşağısındaki vadinin batı yamacına yerleşmişler. Bu vadide üç köy teşkil edilmiş olup bu vadiye “Hemşin” denilmiş, vadiden akan dereye de Hemşin Deresi ismi verilmiştir. Hemşinlilerin bu vadiden dağılıp çoğaldıkları kabul edildiği için yerleştikleri geniş coğrafyaya da sonraları Hemşin denmiştir. Zaman içerisinde ise bu vadiye bazen “Baş Hemşin” denilmiş, bazen de üç köyden ibaret olduğu için “Üç pare Hemşin” ismiyle telaffuz edilmiştir.

Başköy’den Paşa Konağı

Bölgeyi Osmanlı İmparatorluğunun fethetmesi müteakip vergi kayıtları tutulmuş olup bu kayıtlar sayesinde Baş Hemşin köylerinin demografik bilgilerine ulaşabiliyoruz. 1486 ve 1515 tarihli defterde Hemşin bölgesinin tahriri tutulmadığı için bu iki tarihli defterden herhangi bir bilgi edinemiyoruz ancak daha sonra tutulmuş olan 1530, 1554, 1564 ve 1583 tarihli kayıtlarda birtakım bilgilere ulaşabiliyoruz.

Bunlardan 1530 tarihli olan ilk defter tahrir bilgileri içermeyip sadece icmal (özet) bilgilerden ibarettir. Baş Hemşin bölgesi bu kayıtta “Kara Hemşin” nahiyesine bağlı bir köy olarak gözükmektedir ve “Baş” ismiyle kayda girmiştir. Kayıttaki kısa bilgiye göre 20 Gebr (Gayrimüslim anlamında) hanesi ve 10 müsellem (vergiden muaf anlamında) hanesi olmak üzere toplam 30 hane mevcut idi.

1554 tarihli defterde yine Baş ismiyle kayda geçen köyde gayrimüslim 25 hane yaşamaktadır ki bunların 6’sı mücerred (bekâr erkek) hanesidir. On yıl sonra tutulmuş olan 1564 tarihli tahrir kaydında ise yine Baş ismiyle yazılan köyde 53 hane yazılmış olup bunların 23’ü mücerreddir. 1583 tarihli elimizdeki son tahrir kaydında ise Baş köyünde 58 hane yazılmıştır. Bu rakamlar o dönem için oldukça kalabalık bir nüfus anlamına gelmektedir.

1682 tarihine ait Avariz vergi defterinde ise “Baş Hemşin maa mahalle-i Bala ve Miyan ve Zir tabi’ kaza-i mezbur” başlığıyla kaydedilmiş olan köyün adı ilk kez Bala (Yukarı), Miyan (Orta) ve Zir (Aşağı) şeklinde detaylandırılmıştır. Bu kayıtta üç köyde toplam 66 erkeğin kaydedildiği görülmektedir.

1835 tarihli Hemşin Nüfus Defterinde ise Baş Hemşin köyleri üç ayrı köy olarak kayıt edilmiştir. Bu üç köy; “Baş Hemşin Aşağı Mahalle”, “Baş Hemşin Orta Mahalle” ve “Baş Hemşin Yukarı Mahalle” şeklindedir. Nüfus defterlerinden elde edilen bilgileri bir tabloda gösterirsek;

Ortaköy’den bir görünüm

Üç pare Hemşin köylerinde yaşayan sülale adları ve soyadlarını bir tabloda görmek istersek;

Aşağıköy

Baş Hemşin köylerinin 1876 yılına ait salname kayıtlarından gerek nüfus bilgilerine gerekse vergi kayıtlarına ulaşabiliyoruz.

Başhemşin Tapu Tahrir kaydı	Başhemşin Yukarı Mahalle Nüfus Kaydının Başlangıç kısmı

 Baş Hemşin köylerinin isimleri Cumhuriyet döneminde genel Türkçeleştirme kapsamında değiştirilmiş olup Aşağıköy’e Sıraköy; Ortaköy’e Ortayayla ve Başköy’e Ortaklar ismi uygun görülmüştür.  

Kaynak: Çamlıhemşin Dergisi 7. sayı Sayfa; 44